wtorek, 07 listopada 2023 r., godz. 09:20  |  

Do finału XVII edycji konkursu Towarzystwa Urbanistów Polskich na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w Polsce w 2023 r. zakwalifikowały się 44 inwestycje z terenu całego kraju. Lapidarium w Dołujach zostało wyróżnione w kategorii rewitalizowana przestrzeń publiczna zabytku za uporządkowanie i zagospodarowanie miejsca o wartości historycznej upamiętniającego pochówki.

Jury konkursu uznało, że utworzenie lapidarium stanowi dobry przykład ochrony cmentarza - wyznania innego niż katolickie - wbrew powszechniejszemu trendowi likwidacji, degradacji lub przekształcenia takich miejsc. W efekcie podjętych działań, zaniedbany, zarośnięty cmentarz w Dołujach stał się elementem edukacji, wiedzy o przeszłości regionu, a także atrakcją turystyczną. Z tego względu stanowi on przykład dobrej praktyki pozwalającej na ochronę wartości zabytkowych, walorów przyrodniczych i krajobrazowych przestrzeni oraz promocję dziedzictwa kulturowego. Ponadto warto podkreślić, iż realizacja projektu wpłynęła na poprawę bezpieczeństwa w tym miejscu, przy jednoczesnym udostępnianiu go szerszej społeczności oraz turystom.

To kolejne wyróżnienie, które otrzymała inwestycja w Dołujach. W zeszłym roku lapidarium zdobyło wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie Zabytek Zadbany 2022, ogłoszonym przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Biorąc pod uwagę, że do konkursu zgłoszonych zostało ponad 100 obiektów, przyznane wyróżnienie było wielkim sukcesem dla Gminy Dobra. Przedstawiciele gminy otrzymali pamiątkową tablicę w celu oznakowania obiektu oraz dyplom. Ponadto lapidarium w Dołujach, podobnie jak pozostałe nagrodzone zabytki, zostało zaprezentowane w wydawnictwach Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

Lapidarium w Dołujach

W 2020 roku niewykorzystywany od ponad 60 lat i sporadycznie odwiedzany cmentarz ewangelicki z XIX w. w Dołujach przeszedł niesamowitą metamorfozę. Z zarośniętego i zapomnianego byłego miejsca pochówków tutejszych mieszkańców (sprzed II wojny światowej oraz z lat 40. i 50. XX w.) zmienił się w zachęcający do spacerów pomnik historii. Miejsce pamięci z ponad 170 odrestaurowanymi nagrobkami, odnowionym murem z polnych kamieni i ścieżkami wyposażonymi w sprzyjające chwilom zadumy kamienne ławki, zmieniło się w lokalizację, którą bez wątpienia warto odwiedzić.

Lapidarium ma nietypowy charakter z uwagi na fakt, że wszystkie zachowane mogiły znajdują się w oryginalnych miejscach, co było podstawowym założeniem projektu jego utworzenia. Wszystkie elementy pozostawiono w miejscu ich odnalezienia. Szczegółowa inwentaryzacja cmentarza oraz analiza dokumentacji historycznej znajdującej się w archiwum Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie ujawniła czytelnego założenia kompozycyjnego. W związku z powyższym założono układ komunikacyjny zapewniający obejście całego terenu cmentarza oraz dojście do niemal wszystkich zachowanych grobów.

Po usunięciu krzewów i porostów odnaleziono elementy architektury cmentarnej, a także kolejne stare mogiły. Odnalezione elementy zostały całkowicie odkopane, starannie oczyszczone z ziemi, mchu i porostów oraz resztek zaprawy wiążącej, a następnie skompletowane i scalone w pomniki. Wszystkie pomniki, cokoły, stelle i obramowania mogił poddano starannej renowacji i konserwacji przez firmy wyspecjalizowane w konserwacji zabytków z kamienia naturalnego i sztucznego. Krzyże chrześcijańskie znajdujące się przy większości grobów współczesnych zostały oczyszczone i poddane renowacji odpowiedniej do materiału, z którego zostały wykonane. Usytuowane wzdłuż głównej alejki place (w narożniku zachodnim i północnym) stanowią ważną część lapidarium przeznaczoną na ekspozycję elementów architektury cmentarnej odnalezionych na terenie obiektu bez możliwości określenia pierwotnej ich lokalizacji, a także odnalezionych poza granicami cmentarza.

Po niezbędnej pielęgnacji drzew wykonano nasadzenia uzupełniające. Ze względu na brak danych na temat oryginalnej kompozycji i gatunków zieleni zastosowano gatunki występujące obecnie na cmentarzu. Zaprojektowano zieleń średniowysoką z przewagą krzewów liściastych i zimozielonych. Zieleń niską, w parterze zaprojektowano w postaci tzw. powierzchni dywanowych. W ramach małej architektury na terenie lapidarium ustawiono granitowe ławki oraz dwie okrągłe granitowe ławy. Przed lapidarium, po lewej stronie bramy wschodniej ustawiono tablicę informacyjną z opisem historii cmentarza.

Zgodnie z założeniami projektu utworzone lapidarium pozwoliło wyeksponować zachowane na cmentarzu pomniki i mogiły, wyznaczyć układ komunikacyjny i uzupełnić kompozycję zieleni. Gmina Dobra przystąpiła do budowy lapidarium mając na uwadze dbałość o dziedzictwo kulturowe sołectwa Dołuje. Podczas prowadzonych prac były cmentarz odkrywał wiele nowych tajemnic.

Koszt inwestycji wyniósł 1,7 mln złotych, a wykonawcą była firma Inwest-Budowa Sp. z o.o. Gmina Dobra pozyskała dofinansowanie na realizację inwestycji w wysokości 1,25 mln złotych.