czwartek, 17 listopada 2022 r., godz. 18:58  |  

W styczniu 2022 r. Wójt Gminy Dobra Teresa Dera zgłosiła lapidarium w Dołujach do ogólnopolskiego konkursu Zabytek Zadbany 2022, w kategorii Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu. Łącznie do konkursu zgłoszono 100 zabytków z 16 województw, z których 88 spełniło wymagania formalne i zakwalifikowało się do dalszego etapu.

Zgłoszenia oceniano w następujących kategoriach:

- Utrwalenie wartości zabytkowej obiektu
- Rewaloryzacja przestrzeni kulturowej i krajobrazu (w tym założenia dworskie i pałacowe)
- Adaptacja obiektów zabytkowych
- Architektura i budownictwo drewniane
- Zabytki techniki (w tym budownictwo przemysłowe i inżynieryjne)
- Kategoria specjalna: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem

14 listopada 2022 r. podczas uroczystej gali w Centrum Prasowym Foksal w Warszawie, przedstawiciele Gminy Dobra odebrali wyróżnienie w konkursie za uczytelnienie układu kompozycyjnego, konserwację nagrobków i utworzenie lapidarium na dawnym cmentarzu ewangelickim w Dołujach oraz wykreowanie symbolicznego łącznika między dawną a współczesną społecznością lokalną.

Gmina Dobra otrzymała tablicę "Zabytek Zadbany" w celu oznakowania obiektu oraz dyplom. Ponadto lapidarium w Dołujach, podobnie jak pozostałe nagrodzone zabytki, będzie prezentowane w wydawnictwach Narodowego Instytutu Dziedzictwa. W kategorii rewaloryzacji przestrzeni kulturowej i krajobrazu laureatem została Gmina Tarnów za prace przy cmentarzu z okresu pierwszej wojny światowej w Błoni, a wśród wyróżnionych znalazła się także wieża widokowa wraz z otoczeniem w Cedyni (Gmina Cedynia) oraz fort pancerny nr 52a "Łapianka" w Krakowie (Zarząd Budynków Komunalnych w Krakowie).

Biorąc pod uwagę, że do konkursu zgłoszonych zostało ponad 100 obiektów przyznane wyróżnienie jest wielkim sukcesem dla Gminy Dobra. 

Konkurs "Zabytek zadbany" jest organizowany od 1975 roku. Jego celem jest promocja odpowiedniej opieki nad zabytkami poprzez wzorowo prowadzone prace budowlane, konserwatorskie, rewaloryzacyjne i adaptacyjne, a także systematyczne działania na rzecz właściwego utrzymania zabytków zgodnie z najwyższymi standardami badawczymi i wykonawczymi. W imieniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nadzór nad konkursem sprawuje Generalny Konserwator Zabytków, a procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Lapidarium w Dołujach

W 2020 roku niewykorzystywany od ponad 60 lat i sporadycznie odwiedzany cmentarz ewangelicki z XIX w. w Dołujach przeszedł niesamowitą metamorfozę. Z zarośniętego i zapomnianego byłego miejsca pochówków tutejszych mieszkańców (sprzed II wojny światowej oraz z lat 40. i 50. XX w.) zmienił się w zachęcający do spacerów pomnik historii. Miejsce pamięci z ponad 170 odrestaurowanymi nagrobkami, odnowionym murem z polnych kamieni i ścieżkami wyposażonymi w sprzyjające chwilom zadumy kamienne ławki, zmieniło się w lokalizację, którą bez wątpienia warto odwiedzić.

Lapidarium ma nietypowy charakter z uwagi na fakt, że wszystkie zachowane mogiły znajdują się w oryginalnych miejscach, co było podstawowym założeniem projektu jego utworzenia. Wszystkie elementy pozostawiono w miejscu ich odnalezienia. Szczegółowa inwentaryzacja cmentarza oraz analiza dokumentacji historycznej znajdującej się w archiwum Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nie ujawniła czytelnego założenia kompozycyjnego. W związku z powyższym założono układ komunikacyjny zapewniający obejście całego terenu cmentarza oraz dojście do niemal wszystkich zachowanych grobów.

Po usunięciu krzewów i porostów odnaleziono elementy architektury cmentarnej, a także kolejne stare mogiły. Odnalezione elementy zostały całkowicie odkopane, starannie oczyszczone z ziemi, mchu i porostów oraz resztek zaprawy wiążącej, a następnie skompletowane i scalone w pomniki. Wszystkie pomniki, cokoły, stelle i obramowania mogił poddano starannej renowacji i konserwacji przez firmy wyspecjalizowane w konserwacji zabytków z kamienia naturalnego i sztucznego. Krzyże chrześcijańskie znajdujące się przy większości grobów współczesnych zostały oczyszczone i poddane renowacji odpowiedniej do materiału, z którego zostały wykonane. Usytuowane wzdłuż głównej alejki place (w narożniku zachodnim i północnym) stanowią ważną część lapidarium przeznaczoną na ekspozycję elementów architektury cmentarnej odnalezionych na terenie obiektu bez możliwości określenia pierwotnej ich lokalizacji, a także odnalezionych poza granicami cmentarza.

Po niezbędnej pielęgnacji drzew wykonano nasadzenia uzupełniające. Ze względu na brak danych na temat oryginalnej kompozycji i gatunków zieleni zastosowano gatunki występujące obecnie na cmentarzu. Zaprojektowano zieleń średniowysoką z przewagą krzewów liściastych i zimozielonych. Zieleń niską, w parterze zaprojektowano w postaci tzw. powierzchni dywanowych. W ramach małej architektury na terenie lapidarium ustawiono granitowe ławki oraz dwie okrągłe granitowe ławy. Przed lapidarium, po lewej stronie bramy wschodniej ustawiono tablicę informacyjną z opisem historii cmentarza.

Zgodnie z założeniami projektu utworzone lapidarium pozwoliło wyeksponować zachowane na cmentarzu pomniki i mogiły, wyznaczyć układ komunikacyjny i uzupełnić kompozycję zieleni. Gmina Dobra przystąpiła do budowy lapidarium mając na uwadze dbałość o dziedzictwo kulturowe sołectwa Dołuje. Podczas prowadzonych prac były cmentarz odkrywał wiele nowych tajemnic.

Koszt inwestycji wyniósł 1,7 mln złotych, a wykonawcą była firma Inwest-Budowa Sp. z o.o. Gmina Dobra pozyskała dofinansowanie na realizację inwestycji w wysokości 1,25 mln złotych.